تاریخ انتشار : چهارشنبه ۱۷ اسفند ۱۴۰۱ - ۱۷:۰۷
کد خبر : 2109

آشنایی با آداب ورسوم سیستانیهای شمال کشور:

فائزه آذرسا

رسم کهن”بو زندگو” در بین سیستانیها در “نیمه شعبان”/ریشه ها و رسوم مشترک با سایراقوام

رسم کهن”بو زندگو” در بین سیستانیها در “نیمه شعبان”/ریشه ها و رسوم مشترک با سایراقوام
محمدآذری در خصوص رسم بو یا برات در بین سیستانی های شمال کشور گفت: bo mardago بو درفرهنگ سیستانی در دو مناسبت کاربرد ویژه دارد یکی در13 رجب و هفته پایانی سال بنوان بو مردگو و دیگری در نیمه شعبان که بعنوان بو زندگو یا زندگان است.

 



رسم که


ن”بو زندگو” در بین سیستانیها در “نیمه شعبان”/ریشه ها و رسوم مشترک با سایراقوا

بو زندگو در نیمه شعبان و بو مردگو و ارتباط آن با آداب نوروز در بین سیستانی های گلستان وسایر اقوام ایرانی

در آستانه سال نو وبه مناسبت اعیاد شعبانیه وبویژه نیمه شعبان به سراغ محمدآذری محقق فرهنگ عامه اقوام رفتیم وبا ایشان گفنگویی داشتیم
مدیر بنیاد نیمروز با اشاره به اینکه:ایران اسلامی متشکل از اقوام نجیب و کهنی است که هر یک دارای فرهنگ و آداب ورسوم ویژه ای هستند

افزود:جدا از اشتراکات فرهنگی که همگی ریشه در باورهای کهن ایرانیان دارد؛در نمود و بروز های شکلی این آداب و رسوم گاه تفاوت هایی دیده می شود.

موضوع زندگی و مرگ از مولفه های کلیدی در فرهنگ و آداب ورسوم اقوام است ایرانیان موحد که در طول تاریخ خداپرست بوده اند نگاه ویژه ای به زندگی و حتی مرگ دارند.

وی ادامه داد:سیستانی ها به‌عنوان یکی از اقوام ایرانی نیز بعنوان یکی از اصیل ترین اقوام آریایی؛در زمان اسلام آوردن؛رسوم زیبای خود را همسو با تعالیم آسمانی اسلام بروزرسانی و همسو کردند و این رسوم کهن؛رنگ وبوی مذهبی نیز گرفتند محمدآذری در خصوص رسم بو یا برات در بین سیستانی های شمال کشور گفت:
bo mardago بو درفرهنگ سیستانی در دو مناسبت کاربرد ویژه دارد یکی در۱۳ رجب و هفته پایانی سال بنوان بو مردگو
و دیگری در نیمه شعبان که بعنوان بو زندگو یا زندگان است.
سیستانی های شمال کشور همانند نیاکان خود در سرزمین فرمند سیستان؛در این مناسبت ها رسوم خاصی را رعایت می کنند از پخت وتوزیع چلبک وکلوچه وبورک وسایر نان های سنتی بین نیازمندان وهمسایگان وبویژه در سر مزار عزیزان خود گرفته تا قرائت قران ومراسم آشتی کنان و اصلاح ذات البین و..
در جاهایی از ایران عزیز همین شب یو را به عنوان شب برات نیز می گویند
محقق فرهنگ عامه اقوام با اشاره به رسم کهن بو در بین سیستانی ها خاطر نشان کرد:برات به معنی روشنایی و چراغ است و یک اسم مردانه بسیار پر کاربرد در ایران قدیم بویژه در بین سیستانی ها و خراسان وسیستان بزرگ نیز بوده‌است مراسم چراغ برات بیشتر برای احترام به مردگان و در محل آرامگاه‌ها و سر قبر بکار می‌رود. برای این مراسم از ادیان کهن ایرانی به ارث رسیده‌است و در شرق ایران انجام این مراسم ریشه مستمر و محکمی دارد و شباهت زیادی به آیین اورابون بودایی و مراسم پیتری پاکش Pitri Paksha هندویی دارد. در سایر مناطق ایران این مراسم جزو آیین‌های فراموش شده‌است اما در سالهای اخیر آنرا با جشن نیمه شعبان به‌جای می‌آورند. اما برات با مراسم نیمه شعبان متفاوت است.
محمدآذری مدیر بنیاد نیمروز افزود: ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی نیز در این مورد می‌گوید: سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم این ماه ایام البیض نام دارد و شب پانزدهم این ماه شب بزرگ است و لیله الصک و لیله البرات نام دارد، همان‌طور که بیرونی گفته‌است برات به معنی بیض یا روشنی است و این واژه با واژه برایت در زبان‌ها اروپایی هم‌معنی است در خراسان به آن چراغ برات می‌گویند یعنی جشنی که در آن چراغ و شمع روشن می‌کنند. در آیین بودایی به آن “بُن” یا اُبن می گویند که از واژه بونBon فارسی است به معنای ریشه و اصول، گوهر و ذات هر چیز و واژه های متعددی با بُن پیوند دارد مانند بُندار. آئین برات در بین اهل سنت کشورهای پاکستان، ترکیه، بنگلادش و … نیز مرسوم است و آنها شب برات را گرامی می‌دارند.
مدیر بنیاد نیمروز با اشاره به رسم برات(بو) دربین کردها گفت:کُردهای شمال خراسان (کُرمانج‌ها) شب نیمهٔ شعبان را «عید برات» می‌نامند و این شب نزد آنان شبی بسیار عزیز و با خیر و برکت است. در هر روستا و در میان هر جمعی از کُردهای خراسان چندین نام برات یافت می‌شود. این نام تا این اواخر بسیار استفاده می‌شد، نام برات به دلیل ولادت کودک در شب یا روز عید برات بر وی نهاده می‌شده‌است واین از اشتراکات فرهنگی سیستانی ها وکرمانج ها به حساب می اید
محمدآذری با اشاره به رسوم کهن سیستانی ها خاطر نشان کرد:مـردم سیستـان وسیستانی هایی که در شمال کشور سکونت دارند در روزهـای آخـر اسفند ماه هر سال برای خواندن فاتحه و یاد در گذشتگان به گورستان‌ها می‌روند و این رسم از سال‌های دور در این منطقه مرسوم بوده و احترامی برای در گذشتگان است.

آذری افزود:در روزهای پایانی سال مردم به قبرستان‌ها می‌روند تا یادی از گذشتگان خود داشته باشند و اگر کسی تا یک ماه قبل از عید یا در همان سال فوت کرده باشد یاد او را در آخر سال گرامی داشته و اقوام و آشنایان بعد از برگزاری مراسم سالگرد برای برگزاری هر جشنی آزاد می‌شوند.واین هم از رسوم زیبایی هست که دارای کارکردهای اجتماعی می باشد وبه ما می گوید که بنا بر زندگی است وبه قول خود سیستانی ها یک سر شال غم است وسر دیگر شال زندگی جریان دارد.

مردم در یک شب جمعه نزدیکان خود را برای صرف شام دعوت می‌کنند

که این از سنت‌های بسیار دور ایرانیان و به ویژه سیستانی‌ها است. علاوه بر این قبل از عید نوروز برای گذشتگان خود نان روغنی می‌ پختند و تقسیم و چراغ روشن می‌کردند
محقق فرهنگ عامه اقوام ادامه داد:در رسمی دیگر به ازای هریک از افراد خانواده فتیله هایی از پنبه را به شاخه ی گز پیچیده وضمن اینکه آن را به روغن آغشته کرده اند در شب روشن می کردند ودر رف یا بلندی می گذاشتند که در فرهنگ مذهبی ودینی کهن ایرانیان وقبل از ان قابل بررسی می باشد
محمدآذری در خصوص این رسم در بین سایر اقوام اصیل ایرانی گفت:مردم خراسان جنوبی با برگزاری مراسم سنتی« برات » هر ساله روزهای ۱۲ تا ۱۴ نیمه شعبان که آن را « برات » نیز می نامند، یاد و خاطره عزیزان از دست رفته را گرامی داشته و به یاد مردگان با توزیع خوراکی هایی از جمله حلوا ، خرما، نقل و شکلات و … خیرات می کنند.در حالی که سیستانی ها شب ۱۳ رجب را بو مردگان می دانند ونیمه شعبان را بو زندگان می دانند

محقق فرهنگ اقوام در خصوص بو زندگو ونیمه شعبان ورسوم آن گفت:سیستانی ها بر این باورند دراین مناسبت ، زندگان با احسان برای مردگان تلاش می کنند تا برات آزادی آنان را از آتش جهنم کسب کند و با توسل به حضرت ولیعصر (عج) آزادی خود از آتش جهنم را خواستار می شوند.وبرای رونق زندگی وعاقبت به خیری زندگان وسرنوشت نکو برای ایشان دعا می کنند
وی با اشاره به گسترگی این رسم در سایر نقاط افزود:اعتقاد اغلب مردم بر این است که در این ایام سرنوشت رقم می خورد، به طوری که در نقاط روستایی در شب پانزدهم نیمه شعبان به پشت بام رفته و در مهتاب ایستاده و به سایه خود نگاه کرده و دست به دعا برمی دارند.
اقشار مختلف مردم به ویژه کسانی که به تازگی عزیزی را از دست داده اند در این روز با حضور در مزار اموات ضمن درخواست آمرزش و زنده نگهداشتن یاد و خاطره درگذشتگان، آنان را در برکات میلاد یگانه منجی عالم بشریت حضرت مهدی(عج) شریک می سازند.البته که این رسوم در عصر وزمانه هایی که امکانات نبوده وزندگی هابه سختی می گذشته است فرصتی بوده است که ندارها نیز مزه ی نان روغنی وشیرینی وغذای خوب را بچشند وشاید همین بخش اجتماعی این رسوم بوده است که از دل تاریخ به سلامت نگه داشته است
در خراسان جنوبی مردم با انجام اعمال مخصوصی به استقبال برات می روند، این مراسم به مدت سه روز و با عناوین مختلف برگزار می شود
آذری افزود:برات غریبان، برات اسرا، برات مسافران، برات زنده ها و برات مرده ها از عناوینی است که برای این سه روز در نقاط مختلف خراسان جنوبی استفاده می شود که از این میان برات مرده ها در ‎ ۱۴شعبان برگزار می شود.
مدیر بنیاد نیمروز با اشاره به رسوم خاص بو یا برات گفت:پخت انواع نانهای سنتی مانند روغن جوشی، چلبکی، کماچ، ساچ و حلوا و پخش آن در بین مردم به ویژه کودکان از مراسم ایام برات در شهرهای خراسان جنوبی است.
روز برات زنده ها زمانی برای شکرگزاری به نعمت سلامتی و حیات روز سیزدهم شعبان به برات زنده ها شهرت دارد و مردم در این روز به شکرانه نعمت سلامتی به پخش شیرینی می پردازند واین درحالی هست که ۱۵ شعبان در بین سیستانی ها به بو یا برات زندگان اختصاص دارد وبه باور آذری, مهم روز وتاریخ نیست بلکه کارکرد وفلسفه ی آن است که این رسوم را مهم می کند

محمدآذری با اشاره به رسم بو زندگو یا برات خاطرنشان کرد:خواندن قران وتوزیع نذورات ودعا برای درگذشتگان وطلب روزی وسلامتی برای زندگان؛رفتن به مزار عزیزان بویژه کسانی که به تازگی از دنیا رفته اند؛پخت وتوزیع انواع نان های روغنی وشیرین بین نیازمندان وهمسایگان وافروختن چراغ وپنبه های آغشته به روغن از رسوم بو bo می باشد
وی افزود:انچه مسلم است این است که سیستانی ها نیز همانند سایر هموطنان در اعیاد وبویژه در هفته پایانی سال ومناسبت های خاص به یاد رفتگان بوده وبرای رضایت والدین وحقداران ارزش گذاشته وبرای رضایت انان می کوشند واین رسم در بحث خانه تکانی وزیبا ساختن منازل وحتی آشتی کنان در اعیاد بویژه عید نوروز وقربان وفطر نیز در همین راستاست مثلا در نوروز وقتی بی بی نوروز به منازل وخانه ها سر می زند اگر همه جا تمیز نباشد ومهر وآشتی برقرار نباشد بی بی نوروز دلگیر می شود وبرکت وباران کم می شود(این از باورهای کهن سیستانی ها در بحث نوروز وبی بی نوروز می باشد که در مقاله ای جدا باید به ان پرداخت) واینها همگی بهانه ای برای بهتر زیستن می باشد که باید این رسوم کهن را زنده نگهداشت وهر انچه برای بهتر زندگی کردن ومهربان بودن وکمک به همنوع نیاز هست را تقویت کنیم ویکی از کارکردهای بنیاد نیمروز سیستانی ها همین است که از کلیه محققین اقوام جهت بررسی و
زنده نگهداشتن وگسترش فرهنگ نیک نیاکان دعوت بعمل می آید

ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 1 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۱
  • نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
  • نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.

ملک پور چهارشنبه , 17 اسفند 1401 - 23:08

حفظ فرهنگ و آداب و رسوم در طول تاریخ مدیون افرادی همچون استاد محمد آذری فرهیخته دانشمند است که قدردان زحمات ایشان هستم. خداوند متعال نگهدارش باشد